Donatie van menselijk lichaamsmateriaal (organen, weefsels en cellen)
Voor tal van patiënten met onomkeerbare chronische aandoeningen is de transplantatie van een orgaan de laatste mogelijke behandeling. Een hart, een lever, een nier kunnen hun leven redden.
Het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal is bestemd voor menselijke medische toepassingen maar tevens voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden.
Bij leven met instemming
Bepaalde organen kunnen worden verwijderd tijdens uw leven want ze hernieuwen snel. Deze medische ingreep houdt dus uiterst kleine risico's in voor de donor tegenover de te verwachten heilzame gevolgen voor de gezondheid van de ontvanger. Deze donatie is slechts mogelijk met voorafgaande instemming :
- van de donor indien hij tenminste 15 jaar oud is
- van de echtgeno(o)t(e) van de donor of zijn/haar samenwonende partner
- van de ouders of de wettelijke verantwoordelijke van de donor indien hij minderjarig is
Na het overlijden : wie niets gezegd heeft, stemt in
Indien u Belg bent of gedomicilieerd in België sedert meer dan 6 maanden, staat de wet de verwijdering toe van uw organen na uw overlijden behalve indien :
- U expliciet uw weigering heeft uitgedrukt bij leven
- Uw naaste familie (kinderen, ouders of echtgeno(o)t(e)) zich ertegen verzet
Indien u niet wenst dat er organen of weefsels worden verwijderd van uw lichaam na uw overlijden, dan dient u een document in te vullen en over te maken aan uw gemeente.
Sedert 1 juli 2020 zijn er nieuwe modaliteiten voor de wilsverklaring met betrekking tot de donatie van menselijk lichaamsmateriaal (organen, weefsels en cellen) na het overlijden in werking getreden.
4 beslissingen met betrekking tot de donatie van menselijk lichaamsmateriaal na het overlijden kunnen worden geregistreerd :
- Orgaandonatie voor transplantatie : organen verwijderen bij een donor na zijn/haar overlijden. De verwijderde organen zijn uitsluitend bestemd voor transplantatie bij personen die hierop wachten.
- Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor transplantatie : weefsels en cellen verwijderen bij een donor na zijn/haar overlijden. De verwijderde weefsels zijn uitsluitend bestemd voor transplantatie bij personen die hierop wachten.
- Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor de vervaardiging van geneesmiddelen : lichaamsmateriaal verwijderen bij een donor na zijn/haar overlijden om geneesmiddelen te vervaardigen, bijvoorbeeld voor innoverende therapieën. Het gedoneerde materiaal (organen, weefsels, cellen en alles wat daaruit wordt gehaald) kan dus worden gebruikt om geneesmiddelen te maken.
- Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor onderzoeksdoeleinden : lichaamsmateriaal dat na overlijden bij een donor wordt verwijderd voor wetenschappelijk onderzoek. Gedoneerd lichaamsmateriaal (organen, weefsels, cellen en alles wat daaruit wordt gehaald) wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, zonder menselijke toepassing. Dit onderzoek is vaak essentieel om de zorg te blijven verbeteren. Het helpt onder meer om de kennis over het menselijk lichaam of over bepaalde ziekten te vergroten. Opmerking: dit soort donatie is verschillend van het afstaan van het lichaam voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs dat wordt beheerd door de faculteiten geneeskunde.
Wilsverklaring
Uw organen doneren of niet ? Om te vermijden dat uw naasten voor deze pijnlijke keuze staan na uw overlijden, kan u vooraf uw wil terzake laten registreren :
- door u rechtstreeks online te registreren via de website www.mijngezondheid.be
- bij uw huisarts
- bij de dienst Bevolking van het Gemeentebestuur
Naast de diverse voorzorgen rond donatie van menselijk lichaamsmateriaal is dit :
- gratis
- anoniem
- uitgevoerd met eerbied voor uw stoffelijk overschot
Uw verklaring kan later steeds worden gewijzigd.
Indien u beantwoordt aan bepaalde precieze criteria die de kansen op succes van een transplantatie garanderen, dan zal de coördinator van de transplantaties de gegevensbank van uw Gemeente raadplegen na uw overlijden. Hij zal verifiëren of u er uw weigering of instemming tot orgaandonatie heeft geregistreerd.
Euthanasie
In België is euthanasie geregeld in de wet van 28 mei 2002. Euthanasie wordt erkend als het recht van iedere zieke om te kiezen voor het leven of de dood, voor zover hij zich bevindt in de omstandigheden bepaald in de wet.
Wilsverklaring
U kunt uw wil over het levenseinde en een eventuele weigering van medische zorg uitdrukken in een zogenaamde wilsverklaring, voor het geval u niet meer in staat bent om uw wil duidelijk kenbaar te maken, bijvoorbeeld door een coma.
In een wilsverklaring kan een nog wilsbekwame patiënt expliciet verzoeken om bij hem euthanasie toe te passen. Een wilsverklaring is geldig als :
- Ze is opgesteld volgens een wettelijk voorgeschreven modelformulier.
- Ze is opgesteld of bevestigd minder dan vijf jaar voor het begin van de wilsonbekwaamheid van de patiënt.
- Ze is opgesteld in het bijzijn van twee meerderjarige getuigen waarvan er minstens één geen materieel voordeel heeft bij het overlijden.
Deze verklaring kan ook één of meerdere vertrouwenspersonen aanwijzen die als het zover is de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Ook de vertrouwenspersonen moeten het formulier ondertekenen.
De patiënt kan zijn wilsverklaring op elk moment intrekken of aanpassen. Hoe dan ook wordt de wilsverklaring pas in de praktijk gebracht als de patiënt lijdt aan een ernstige en ongeenslijke aandoening die het gevolg is van een ongeval of ziekte, als hij niet bij bewustzijn is en als zijn toestand wordt beoordeeld als onomkeerbaar.
Downloaden van het typeformulier voor de wilsverklaring
Uitdrukkelijk verzoek om euthanasie
Buiten deze wilsverklaring om is euthanasie alleen mogelijk op uitdrukkelijk verzoek van een patiënt die nog in staat is om zijn wil om te sterven uit te drukken.
Dat verzoek moet schriftelijk worden vastgelegd, en het moet gedateerd en getekend zijn. Als de patiënt het verzoek zelf niet kan opstellen (bijvoorbeeld omdat hij verlamd is), dan kan een derde dat voor hem doen in het bijzijn van een arts.
Voorwaarden
Euthanasie kan enkel worden uitgevoerd als aan de volgende voorwaarden voldaan is :
- Het geschreven verzoek is vrijwillig, overwogen, herhaald en niet tot stand gekomen als gevolg van externe druk.
- De patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze situatie.
- Het lichamelijke en/of psychische lijden is aanhoudend en ondraaglijk, en kan niet worden verzacht.
- De toestand van de patiënt is te wijten aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening
- De patiënt is een wilsbekwame meerderjarige.
- De patiënt is een oordeelsbekwame minderjarige. De psycholoog of kinderpsychiater beslist over de oordeelsbekwaamheid van de minderjarige.
Plichten van de arts
De wet geeft het recht op het verzoek om euthanasie, niet op euthanasie zelf: een arts is dus niet verplicht om euthanasie uit te voeren. Het is de verantwoordelijkheid van de patiënt om een arts te vinden die op zijn verzoek ingaat. Voor hij euthanasie kan uitvoeren op een patiënt, moet de arts:
- de patiënt inlichten over zijn gezondheidstoestand en levensverwachting
- met de patiënt de behandelingsmogelijkheden bespreken en samen met hem overeenstemming bereiken dat er geen andere redelijke oplossing is voor zijn situatie
- er zich van vergewissen dat het lijden blijvend is en dat het verzoek het lijden te beëindigen herhaald wordt
- het verzoek bespreken met de naasten van de patiënt en – indien van toepassing – met het verpleegteam dat regelmatig contact heeft met de patiënt
- zich ervan verzekeren dat de patiënt de kans heeft gehad om te overleggen met de mensen die hij wilde ontmoeten
- een medisch dossier aanleggen
- advies vragen aan een tweede arts
- advies vragen aan een derde arts (een specialist of psychiater) indien de patiënt niet binnen afzienbare tijd zal overlijden
De arts is aansprakelijk bij euthanasie. In geval van onregelmatigheid, onderzoekt de Controle- en evaluatiecommissie of de euthanasie is uitgevoerd volgens wettelijke voorwaarden. Is dat niet het geval, dan kan zij het dossier overmaken aan het gerecht.
Overlijden
Verklaring van overlijden
Vaststelling
Een overlijden moet officieel vastgesteld worden. Als het overlijden thuis gebeurt, moet u uw huisarts of de dokter met wachtdienst waarschuwen. Hij of zij zal het overlijden vaststellen en een overlijdensattest opmaken en ondertekenen. Bij een overlijden in het ziekenhuis zal men daar voor het overlijdensattest zorgen.
Als de overledene beslist had zijn lichaam aan de wetenschap te schenken of organen af te staan, moet u het ziekenhuis hiervan zo vlug mogelijk op de hoogte brengen.
Verklaring
Het overlijden van een persoon moet zo snel mogelijk aangegeven worden bij de dienst Burgerlijke Stand van de gemeente waar hij of zij overleden is.
Meestal zorgt de begrafenisondernemer voor de overlijdensaangifte en alle administratieve formaliteiten.
Voor een aangifte moet u de volgende documenten meenemen:
- het overlijdensattest dat de dokter heeft geschreven
- de identiteitskaart van de overledene
- de identiteitskaart van de aangever
- het trouwboekje van de overledene
- het rijbewijs van de overledene
- eventueel een laatste wilsbeschikking van de overledene
Bij een verdacht of gewelddadig overlijden moet u de volgende extra documenten meenemen:
- een proces-verbaal van een officier van de politie
- de toelating tot begraven of crematie van de procureur des Konings
Overlijdensakte
Een akte van overlijden bewijst het feit van het overlijden en stelt de identiteit van de overledene vast. Deze akte is nodig vooraleer de ambtenaar van de burgerlijke stand de toestemming tot vervoer en begraving of crematie van de overledene kan geven.
De overlijdensakte wordt opgesteld in de gemeente waar de persoon is overleden. De gemeente in kwestie stuurt de akte daarna door naar de gemeente waar de overledene woonde.
Een overlijdensakte wordt opgesteld en ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand van de plaats van het overlijden. Ze wordt ook overgeschreven in de registers van de burgerlijke stand van de laatste woonplaats van de overledene.
U kunt een uittreksel of afschrift van de overlijdensakte aanvragen bij het gemeentebestuur waar de akte van overlijden is ingeschreven.
Administratieve afhandelingen
Denk eraan om de volgende personen of instellingen op de hoogte brengen van het overlijden: de bank, de notaris, de verzekeringsmaatschappij, het ziekenfonds, de pensioendienst, de belastingen, de huiseigenaar, de watermaatschappij, de gas- en elektriciteitsleverancier,...
Teraardebestelling/crematie
Na een overlijden kan een stoffelijk overschot begraven worden op een begraafplaats, deze vorm van lijkbezorging noemt men een begraving of teraardebestelling, of worden gecremeerd, het stoffelijk overschot wordt dan verbrand in een Crematorium.
U kunt zelf een teraardebestelling regelen of u kunt een beroep doen op een begrafenisondernemer. Begrafenisondernemers zorgen voor de volledige afhandeling en administratie van de teraardebestelling of crematie. Alle informatie over begrafenisondernemers in België vindt u op www.funebra.be
Teraardebestelling
Aanvraag tot begraven
Om een overledene te begraven, moet u de toestemming hebben van de ambtenaar van de dienst Burgerlijke Stand van de gemeente waar de persoon overleden is.
De begrafenisondernemer zorgt meestal voor deze aanvraag en het vervoer naar de begraafplaats.
Voor een begraving of teraardebestelling moet u volgende documenten voorleggen:
- een overlijdensverklaring, ondertekend door de arts die het overlijden heeft vastgesteld.
- bij de vaststelling van een gewelddadig of verdacht overlijden is ook een toelating tot begraven nodig van de procureur des Konings.
Concessies
Als u een stoffelijk overschot voor een bepaalde periode wil laten begraven, moet u een concessie aanvragen. De duur van de concessie wordt door de gemeente bepaald, met een maximum van vijftig jaar.
Als U geen concessie aanvraagt, kan het graf na tien jaar verwijderd worden.
Een grafconcessie moet u aanvragen bij het gemeentebestuur van de gemeente waar het stoffelijk overschot begraven zal worden. Na betaling aan de gemeente krijgt u de concessie toegekend.
Als de termijn van de grafconcessie verstreken is, wordt het graf ontruimd. Hernieuwingen zijn mogelijk.
Crematie
Aanvraag tot crematie
Om een overledene te cremeren, moet u de toestemming hebben van de ambtenaar van de dienst Burgerlijke Stand van de gemeente waar de persoon overleden is. De begrafenisondernemer zorgt meestal voor deze aanvraag en het vervoer naar het crematorium.
Bij een aanvraag tot crematie moeten volgende documenten bijgevoegd worden:
- Een attest van de arts die het overlijden heeft vastgesteld, met de aanduiding of het gaat om een natuurlijk, gewelddadig of verdacht overlijden .
- Wanneer een natuurlijk overlijden werd vastgesteld, is er een tweede verslag nodig van een door het gemeentebestuur aangestelde arts.
- Bij de vaststelling van een gewelddadig of verdacht overlijden is een toelating tot crematie van de procureur des Konings nodig .
De as van het stoffelijk overschot
Volgens de wet mogen de nabestaanden de as van het stoffelijk overschot:
- in een urne plaatsen. Deze urne kunt u begraven op een begraafplaats of bijzetten in een columbarium op een begraafplaats.
- uitstrooien op de strooiweide van een begraafplaats
- uitstrooien op de aan het grondgebied van België grenzende territoriale zee
- naar het buitenland overbrengen
De overledene kan ook op voorhand schriftelijk bepaald hebben om de as op een andere plaats te begraven, te bewaren of uit te strooien. De overledene kan dat bepaald hebben in een testament, of hij of zij kan bij leven daarvoor een verzoek ingediend hebben bij de gemeente.
Ook de nabestaanden kunnen ervoor kiezen om de as te begraven, te bewaren of uit te strooien op een andere plaats. In dat geval is een gezamenlijk schriftelijk verzoek vereist van:
- de echtgenoot of van diegene met wie de overledene een feitelijk gezin vormde
- alle bloed- of aanverwanten van de eerste graad
Als het om een minderjarige gaat is een schriftelijk verzoek nodig van de ouders of voogd.
Zo een schriftelijk verzoek moet ingediend worden bij de gemeente vooraleer de crematie plaatsvindt.
Concessies
Als u de assen van een stoffelijk overschot voor een bepaalde periode wil laten begraven of laten bijzetten in een columbariumnis op een begraafplaats, moet u een concessie aanvragen. De gemeente bepaalt de duur van de concessie, met een maximum van vijftig jaar.
Als u geen concessie aanvraagt, kan het graf verwijderd worden of de columbariumnis leeggemaakt worden na een periode van tien jaar.
Een concessie moet u aanvragen bij het gemeentebestuur van de gemeente waar het stoffelijk overschot begraven zal worden. Na betaling aan de gemeente krijgt u de concessie toegekend.
Als de termijn van de concessie verstreken is, wordt het graf ontruimd. Hernieuwingen zijn mogelijk.
Conctacten
Burgerlijke Stand dienst
Akten (geboorte, huwelijk...)
Teraardbestellingen
Gemeentelijke Begraafplaats
Gemeentelijke Begraafplaats